2011: AKO ZRNO NE UMRE

2011. godina zaključena je usvajanjem Zakona o kinematografiji, tog mitskog dokumenta koji je do sada sprečavao naše filmske radnike da se otrgnu od bavljenja privrednim kriminalom i snimaju pristojne filmove. Sada kada je konačno usvojen, dolazi period kada ćemo se najzad suočiti sa onim što nam je odavno jasno kao realan domet naše kineamtografije. Kao što su se fudbaleri godinama igrajući za Jugoslaviju i državnu zajednicu Srbije i Crne Gore krili iza toga kako zapravo igraju za zemlju koja im ne znači ništa, da bi se potom možda i najviše osramotili igrajući za srpsku trobojku, tako i srpski filmski radnici imaju priliku da posle usvajanja ovog Zakona konačno pokažu kako nije taj propis bio prepreka u radu.

Zakon donosi razne novine u našu kinematografiju, pre svega zato što ohrabruje izvesne oblike privrednog kriminala vezanog za usluge stranim produkcijama koje će se realizovati kod nas. Praksa nas uči da u estetskom smislu nije došlo do napretka u kinematografijama koje su pružale velike usluge stranim produkcijama, a ako imamo u vidu kakvim kapacitetima raspolažemo naša perspektiva je da u tim okvirima budemo neka vrsta nižerazredne Bugarske koja je bila nižerazredna Rumunija. Rumunski prodor na strane festivale naravno nije ni na koji način vezan za činjenicu da su tamošnji filmski radnici obogaćeni iskustvom saradnje sa belgijskim sineastom Van Dammeom, švedskim autorom Dolph Lundgrenom i sličnom ekipom koja je tamo radila. Naravno, u određenom smislu, pojedine filmske profesije će dobiti više posla i na neki način opstati, ali isto tako će se pojaviti veća konkurencija na tržištu što će otežati okupljanje ekipa za eventualne srpske niskobudžetne filmove. Kad je reč o prihodima koje će ostvariti država, u Bugarskoj je praksa pokazala da je povraćaj novca koji daje država zapravo bio onaj novac od kog su ti filmovi snimani.

Usluge koje su pružane stranim producentima i pojedine koprodukcije jesu značajan deo naše filmske tradicije, ali već je u vreme Ratka Draževića on sam želeo da bude nešto više od upravnika livade na kojoj se grade jeftine kulise, studenti skoro besplatno statiraju i konji se iznajmljuju po najpovoljnijoj ceni. O Draževićevom pokušaju da to prevaziđe govori film DOKTOR REJ I ĐAVOLI Dinka Tucakovića koji će imati premijeru na FESTu 2012. U njemu Dražević pokušava da pridobije Nicholasa Raya da režira film u njegovoj produkciji što je u ravni poduhvata kakav bi danas predstavljalo dovođenje Darrena Aronofskog da radi kod nas. Snimanje stranih filmova svakako može biti izvor određenih prihoda i sočnih anegdota, ali suočimo se sa istinom da je to sve stvaranje ambijenta za koji je Ratko Dražević pre pedeset godina video da mora biti prevaziđen.

Rasprave koje su prethodile usvajanju Zakona o kinematografiji bile su bespredmetne, mahom se iscrpljivale u pričama o tome kakav je antisrpski film snimila Angelina Jolie i sličnim trivijalnostima. U tom smislu, filmski radnici sada mogu da pretpostave koliku količinu besmislica poslanici izgovaraju kada diskutuju o drugim profesijama.

No, Zakoni se ionako donose da bi se kršili, film je u svom vrhunskom obliku ipak umetnost a umetnost se kao što znamo bazira na prevazilaženju pravila tako da je sasvim sigurno da će stanje ostati manje-više ovakvo. Povećanje sredstava za finansiranje filmova naravno raduje, ali ako imamo u vidu da srpska produkcija već sada daleko prevazilazi ne samo mogućnosti naših bioskopa već i interesovanje publike, čini se da bi značajan deo tih sredstava trebalo preraspodeliti na ključne a medijima i filmskim radnicima manje zanimljive inicijative za otvaranje bioskopa, restauriranje starih filmova i sl. Uostalom, pošto televizije ionako vrlo retko emituju skorašnje filmove red je da se od njihovih para barem restauriraju stari koji su u lošem stanju i veliko je pitanje da li se mogu vratiti u red.

Jesen 2010. godine otvorila je apetite publike i posle ŠIŠANJA, MONTEVIDEO je započeo svoju dominaciju na blagajnama produživši je sve do kraja prvog kvartala 2011. godine. Uprkos tome što je MONTEVIDEO svakako vratio interesovanje publike za srpski film i masovno vratio posetioce u bioskope, sredinom godine nažalost naša kinematografija nije uspela da očuva to interesovanje i nastupila je sa nekoliko slabih naslova koji su samo podsetili na razloge zašto se publika razišla.

S jeseni, publika se vratila u bioskope ponovo sa izvanrednim i u određenom smislu iznenađujućim uspehom filma PARADA koji je ponovio formulu ŠIŠANJA samo sa znatno većim budžetom i distributerskim ambicijama. PARADA i MONTEVIDEO su pokazali da srpski film ne samo da i dalje predstavlja omiljeno gledalaćko iskustvo za našu publiku već da je još uvek moguće napraviti rezultat kako sa eskapističkim i ideološki prijemčivim filmovima tako i sa naslovima koji pokušavaju da se suprotstave većinskom javnom mnjenju. Samim tim, uprkos velikim uspesima populističkih projekata, ŠIŠANJE i PARADA su pokazali da srpska publika još uvek hoće u masovnom broju da pogleda filmove sa kojima se ne slaže i koji nisu isključivo repertoarskog karaktera.

S druge strane, slab odziv na vrlo ozbiljan mejnstrim film kakav je NEPRIJATELJ Dejana Zečevića pokazuje da senzacionalizam teme ipak privlači publiku, a da kvalitet sam po sebi nije dovoljan da bi se film izdvojio. To je negde i logično jer publika ne samo da ne očekuje vrhunski kvalitet od srpskog filma već i zna da on nikada ne može dostići strane filmove. Otud, reklo bi se da se srpski filmovi danas gledaju ili zbog eskapizma ili zbog senzacionalističke teme, a kvalitet ne igra previše značajnu ulogu. Ako imamo u vidu da je recepcija srpskog repertoarskog filma u svetu minimalna, čini se da je kvalitetan repertoarski film kod nas sada pred jednom prekretnicom koja je zdrava. Autori će morati da se opredeljuju za zanimljive teme koje komuniciraju sa širokom publikom – film se mora otvoriti uticajima sa strane i od priča koje zanimaju filmadžije početi da se bavi pričama koje zanimaju gledaoce.

Srećom, NEPRIJATELJ je na kraju uspeo da ima nekoliko zapaženih nastupa na festivalima, bio je u Pusanu a nagrađen je u Solunu i Monpeljeu tako da je skor na kraju bio solidan i slab odziv publike nije uskratio sav uspeh ovom filmu.

Ako je tema NEPRIJATELJA – rat, kao takav, odbojan publici ne samo kod nas već i u svetu, opet je neobičan loš bioskopski rezultat romantične komedije PRAKTIČAN VODIČ KROZ BEOGRAD SA PEVANJEM I PLAKANJEM Bojana Vuletića koji se pojavio na samom kraju sezone i doneo prilično osveženje. Ako imamo u vidu da naša publika nije imala puno sreće sa srpskim romantičnim komedijama ali da u principu dosta masovno gleda strane romantične komedije, neobično je da je ovaj film prošao tako slabo, naročito ako imamo u vidu da donosi jedan pre svega nepretenciozan i zdrav pogled na film kakav bi publika trebalo da prihvati.

TILVA ROŠ Nikole Ležajića je, s druge strane, ako imamo na umu art house postupak po kome je napravljen, prošao prilično solidno u bioskopima a nastavio je da uspešno nastupa i po međunarodnim festivalima. U TILVI ROŠ srpska kinematografija je dobila reditelja koji je spreman da istraje u autorskom postupku, da ne popusti ni publici ni drugim uticajima i rezultat nije izostao. U kinematografiji koja stalno priča o kvalitetnim art house filmovima, Ležajić je pokazao kako se to zapravo radi.

Konačno, dolazimo do filmova koji nisu imali bioskopsku sudbinu u pravom smislu, ali zaslužuju pažnju.

Pre svih, tu je OKTOBAR, omnibus sedam studenata Fakulteta dramskih umetnosti. Jedan od omnibusa koji su nastali u ovoj lepoj tradiciji, KAKO JE PROPAO ROKENROL smatra se jednim od ključnih urbanih filmova snimljenih kod nas. Pa ipak, čini se da ova vrsta omnibusa nije uspela da ostvari kontinuitet prisustva u našoj kinematografiji, jednim delom i zato što su ostali omnibusi bili prilično slabi. Jedan od osnovnih problema slabih omnibusa bio je u tome što su pokušavali da iskorače iz već uspostavljenih praksi naše kinematografije bez pokrića. I sam ROKENROL je bio iskorak ali očigledno je da su Pezo, Slavica i Gajić imali uporište u novoj generaciji glumaca, publike i nekim ostvarenjima poput DEČKA KOJI OBEĆAVA koji su im nudili solidnu bazu.

Mladi reditelji u OKTOBRU pre svega pokazuju da za razliku od svojih prethodnika znaju gde žive i ono što se iz njihovih filmova vidi to je da oni donose nešto novo a opet ne odudaraju previše od onoga što su kapaciteti naše kinematografije. Neke od njihovih poetika možemo da cenimo ili ne, ali njihova opredeljenja su realnost našeg, pa i evropskog filma i mislim da u ovom omnibusu svaka struja našeg filma može pronaći ponekog reditelja koji obećava. Kritika je bila dosta oštra prema ovom filmu, rekao bih potpuno nepravedno jer se manje-više sve priče iz ovog omnibusa mogu braniti.

Filmski centar Srbije je učestvovao i u dve vrlo zanimljive koprodukcije. AKO ZRNO NE UMRE Siniše Dragina je vrlo zanimljiv film na tragu onih najkaloričnijih jugoslovenskih reditelja kao što su Saša Petrović i Lordan Zafranović u kome se prepliću kako njihovi pozitivni tako i njihovi negativni uticaji. Dragin je još sa svojim prethodnim filmom BOG NAS SVAKOGA DANA LJUBI U USTA u kome se nadovezao na tradicije Crnog talasa dokazao kao reditelj koji nudi nova viđenja jugoslovenskih filmskih tradicija tako da sa novim filmom nastavlja tim putem jugoslovenskog neoklasicizma.

PANK NIJE MRTAV Vladimira Blaževskog je film u kome su problemi svojstveni jugoslovenskim rediteljima, pre svega oni vezani za vođenje priče znatno prisutniji, ali ovaj svojevrsni rimejk ili produžetak njegovog debitantskog filma HI-FI pokazuje vitalnost stare škole jugoslovenskog urbanog rokenrol filma. Ono što je zapravo jedino paradoksalno i u određenom smislu problematično jeste činjenica da je ovaj film jedna mala priča koja je silom prilika morala da bude realizovana kao multilateralna regionalna koprodukcija. Kako se sam film bavi pitanjima NGO i regionalnih projekata o razumevanju, taj problem je kompenzovan ali je šteta što naše kinematografije u regionu nisu u stanju da same prave ovakve filmove a da velike saradnje čuvaju za ambicioznije projekte.

Za mnoge strane filmove se može reći da su na određeni način plagijati jugoslovenskih, međutim čini se da je SRPSKI FILM Srđana Spasojevića dobio svoju kopiju i to visokog profila sa filmom KILL LIST Ben Wheatleya. Wheatley je britanski reditelj u usponu, njegovi naslovi DOWN TERRACE i KILL LIST smatraju se velikim osveženjima britanske filmske tradicije. Međutim, KILL LIST je ponajviše oslonjen na SRPSKI FILM od koga preuzima čitav zaplet samo što glavni junak nije porno glumac već plaćeni ubica. Sam Wheatley je saznao da se KILL LIST smatra rip-offom SRPSKOG FILMA, i on tvrdi da nije gledao Spasojevićev film već da je reč o snažnom uticaju Parkerovog ANGEL HEART na njih dvojicu.

Spasojević će se uz Wheatleya naći među 26 reditelja omnibusa ABCs OF DEATH u kome najperspektivniji autori horora i fantastike snimaju kratke priče o smrti. Spasojević ima tu čast da zaključi omnibus sa pričom na slovo Z. Ostatak rediteljske ekipe je izvanredan i među njima su Nacho Vigalondo, Španac sa nominacijom za oskara i izvesnom holivudskom karijerom, Francuz Xavier Gens koji je već imao holivudski film, indie horor vedeta Ti West, već pomenuti Ben Wheatley i mnogi drugi.

Ako izuzmemo Danca Nicolas Winding Refna koji je snimio najbolji film o srpskoj mafiji PUSHER 3 i pokazao dosta srpskog metaliteta u svom drugom pokušaju holivudskog proboja sa filmom DRIVE, Spasojevićevo učešće u ovom prestižnom omnibusu je svakako najdalje što je u američkim okvirima dogurao neki naš reditelj, naročito poslednjih godina. Premijera ABCs OF DEATH očekuje se u Ostinu na festivalu SXSW.

Daniel Espinosa, Šveđanin čileanskog porekla postigao je internacionalni uspeh sa filmom SNABBA CASH u kome prominentnu ulogu igra srpska mafija. Uz Refna, on je drugi skadinavski reditelj koji je zahvaljujući bavljenju našim kriminalcima došao do holivudskog filma i već je snimio svoj debi SAFE HOUSE koji izlazi u februaru 2012. godine. Ako tome dodamo da su u Holivudu prodata prava za rimejk jednog islandskog filma o našem podzemlju, postavlja se pitanje kako to da Skandinavci tako efektno prikazuju naše priče?

Verovatno zbog toga što su u njihovim filmovima srpski kriminalci junaci a ne autori i producenti.

Srećna Nova godina!

FAMILIA ES TODO

Mladen Đorđević, jedan od predvodnika Novog srpskog filma, posle dve godine pauze snima svoj sledeći projekat. Reč je o filmu PORODICA koji ko-režira Saša Radojević, vrsni poznavalac filma i teoretičar. Blic je doneo dosta detaljnu vest o čemu je reč:

U Beogradu je nedavno počelo snimanje filma Porodica. Režiju potpisuju Saša Radojević (koji je i autor scenarija) i Mladen Đorđević. Film je po žanrovskom opredeljenju triler, a njegova struktura pored osnovne priče obuhvata i više izvora - autentične kućne filmove, film o filmu (“Država”) i video-radove umetnice Marine Marković.

Glavne uloge tumače Milutin Milošević, Vanja Ejdus, Ana Stefanović i Miodrag Miki Krstović. Snimanje će trajati do proleća.

Radnja prati glumicu Anu, koja živi i radi u Berlinu, a u Beograd dolazi kako bi igrala u filmu “Država”. Posle susreta s prijateljicom Marinom, koja za svoj umetnički rad koristi kućne filmove jedne porodice, Ana počinje da istražuje vlastitu porodičnu istoriju. Saznaje da je njen pokojni otac pre više decenija sa prijateljem Jovanom bio prisutan kada je devojka Ružica izvršila samoubistvo pod sumnjivim okolnostima. Pokušava da sazna nešto više o smrti nesrećne devojke, ali joj od policije stiže upozorenje da ne uznemirava Jovana, sada uglednu javnu ličnost. Ona ne odustaje, a njenoj privatnoj istrazi pridruži se i policajac Bojan.

- Igram Bojana, čestitog i časnog čoveka, člana parapolicijske jedinice, koji oseća moralni imperativ prema glavnoj junakinji. Film se može okarakterisati kao neka vrsta retro SF-a i predstavlja kombinaciju arhivskih materijala, kućnih video-snimaka koji se inkorporiraju u fikciju pod tom nekom triler senkom - kaže Milutin Milošević, koga je domaća publika upoznala u filmovima “Sveti Georgije ubiva aždahu” i “Fantom”, a trenutno ga gleda u seriji “Žene sa Dedinja”.

Iako se nekima činilo da je mladi glumac nestao sa javne scene nakon uspeha ova dva filma, Milošević ističe da je to samo prividno, kao i da je nemoguće u Srbiji očekivati da glumci svake godine izbace po jedan film.

- Glumci ovde imaju dosta posla, pa onda neko vreme ne rade i sve tako. Ja sam napravio dužu pauzu u pozorištu, ali sada igram u tri predstave od kojih je “Zli dusi” nedavno i premijerno prikazana u Narodnom pozorištu. Snimio sam i interaktivni film “Uber life”, kao i film “Četiri ruže” koji se još uvek nije pojavio. Mi smo inače mala zemlja, siromašna i ne snima se toliko filmova, tako da u svemu vlada neki stihijski princip - objašnjava Milošević, čiji će se lik u “Porodici” naći između dve žene, Ane koju želi da zaštiti i svoje partnerke koja ga podseća na profesionalnu obavezu, ali I ima i sopstvene emotivne razloge zbog kojih pokušava da ga otrgne od mlade glumice.

Snimanje će trajati do proleća, a za režiju su zaduženi Saša Radojević (autor scenarija) i Mladen Đorđević.

Kućni filmovi

Film “Porodica” je po žanrovskom opredeljenju triler, a njegova struktura pored osnovne priče obuhvata i više izvora - autentične kućne filmove, film o filmu (“Država”) i video-radove umetnice Marine Marković. U ovom filmu briše se razlika između realnosti i fikcije, likovi iz realnosti postaju akteri filmskog zapleta, a likovima iz filmske fikcije daju se njihova obeležja iz realnog života.

JOHN CARTER

1906 je trebalo da bude prvi Pixarov igrani film i rediteljski debi Brad Birda u igranoj formi. U međuvrmenu, Bird je debitovao sa GHOST PROTOCOLom a Pixar je snimio JOHN CARTER, u režiji svog iskusnog reditelja Andrew Stantona. Prvi trejleri nisu bili naročito efektni ali sada ovaj japanski trejler najavljuje nešto interesantnije nego što se prvobitno činilo.

MIOMIR MIKI STAMENKOVIĆ R.I.P.

Prekjuče, 20. decembra, u 84. godini preminuo je Miomir Miki Stamenković, jedan od pionira jugoslovenske kinematografije. Stamenković je prisutan čitavih sedam decenija u našoj kinematografiji i to ne samo kao reditelj dugometražnih igranih filmova već i kao autor dokumentarnih filmova, scenarista i pomoćnik režije.

Kao pomoćnik režije bio je najbliži saradnik i u određenom smislu učenik Žike Mitrovića sa kojim je sarađivao od prvog filma EŠALON DOKTORA M iz 1955. godine. Njihova saradnja produžila se i u periodu kada je Miki postao samostalan i afirmisan reditelj.
U svom opusu celovečernjih igranih filmova, Stamenković je postao specijalista za žanrovske priče, naročito za krimiće i partizanske filmove. Imao je pionirsku ulogu u razvoju makedonske i kosovske kinematografije gde je posle saradnje sa Žikom Mitrovićem snimio i svoje prve radove POD ISTO NEBO i VUK SA PROKLETIJA.
Kasnije postaje specijalista za filmove koji se bave aktivnostima tajnih službi i tako snima KLOPKU ZA GENERALA, film o akciji OZNE u kojoj je uhapšen Draža Mihajlović, zatim SB ZATVARA KRUG i OPASNI TRAG. U trećem filmu ovog triptiha o Službi, Stamenković se vraća na Kosovo i snima priču o borbi protiv albanskih iredentista u nemirnoj srpskoj pokrajini. Od VUKA SA PROKLETIJA pa sve do OPASNOG TRAGA, Stamenkovićevi filmovi imaju prepoznatljive likove Albanaca i konzistentno se bave podelama na one koji poštuju stare vrednosti i one koji prihvataju nove što rezultira i ideološkim podelama. Između ova dva filma osnovna razlika u tome što u filmovima o Drugom svetskom ratu mladi donose progresivne vrednosti a u filmovima o iredenti mladi reprezentuju separatističke elemente.
Stamenković je radio i na televiziji i iz tog dela njegovog stvaralaštva izdvaja se izuzetno zanimljiv Guys on a Mission flick DVOSTRUKI UDAR iz 1985. godine o partizanskim specijalcima koji se infiltriraju na neprijateljsku teritoriju pred početak borbi na Sremskom frontu. Iako je u osnovi reč o prilično klasičnom akcionom filmu, u njemu Stamenković ne krije tada već prisutnu rezignaciju Sremskim frontom kao strateški neopravdanom gubitku života.
Uprkos tome što se u estetskom smislu verovatno VUK SA PROKLETIJA izdvaja kao najkompletniji Stamenkovićev rediteljski rad, šira javnost i mlađa publika ga najviše pamte po campy krimiću NEKA DRUGA ŽENA koji je snimio 1981. godine sa upečatljivom ulogom Merime Isaković i zapletom koji je svojevrsni rimejk Mitrovićevog UBISTVA NA SVIREP I PODMUKAO NAČIN...
Poslednjih godina Stamenković se kroz seriju dokumentarnih filmovao jugoslovenskim glumcima bavio beleženjem istorije koju je sve do kraja osamdesetih godina prošlog veka i sam stvarao.
Stamenković je snimao filmove kakve volimo u kinematografiji koja to nije previše cenila. Ipak, ostao je istrajan u svom viđenju repertoarskog filma do poslednjeg trenutka i ostavio je iza sebe solidan i u žanrovskom smislu beskompromisan opus filmova.

KIM JONG IL R.I.P.

Dragi vođa severnokorejskog naroda i osvedočeni filmofil Kim Jong Il preminuo je u subotu ujutru. Njegov doprinos filmu bio je značajan pošto se dokazao ne samo kao neko ko shvata propagandnu dimenziju filma i njegov značaj za politički i kulturni život jedne države o čemu je napisao vrlo detaljan teorijski spis koji možeti skinuti ODAVDE, već i kao producent i mecena koji je spreman da ide prilično daleko u želji da omogući rad svojim omiljenim autorima.
Pojedini izvori navode kako je Kim Jong Il imao bogatu kolekciju VHSova na kojima je sakupljao razne omiljene naslove među kojima su se izdvajali filmovi o agentu 007, serija o Rambu i horor franšiza FRIDAY THE 13th.
Severna Koreja je naravno bila prisutna kao tema kako u lokalnim i južnokorejskim tako i u holivudskim filmovima. Tako su recimo supernegativci i protivnici James Bonda u filmu DIE ANOTHER DAY Lee Tamahorija bili upravo naslednici severnokorejskih generala, a sam Kim Jong Il se pojavljuje kao lik u komediji TEAM AMERICA: WORLD POLICE a zatim i u nizu humorističkih skečeva od kojih se izdvaja THE ADOPTION AGENCY u kome ga je igrao Rex Lee koga znamo kao Lloyda iz serije ENTOURAGE.

Međutim, korejski rat je još u vreme vladavine Kim Il Sunga bio značajna tema i već kod Frankneheimera u THE MANCHURIAN CANDIDATE imamo zaplet o ratnom zarobljeniku koji se vraća iz tog rata sa izmenjenom svešću i opskurnim planovima, a zanimljiva je i svojevrsna preteča MAD MENa - vrlo intrigantni film THE FEARMAKERS Jacquesa Tourneura iz 1958. u kome se ratni veteran iz korejskog rata vraća na posao u marketinškoj agenciji i shvata da ona ima subverzivnu ulogu. Uostalom, zar ni sam Don Draper iz MAD MENa nema misterioznu dogodovštinu iz Korejskog rata?
Vrlo je zanimljivo da se u igrama kao što je HOMEFRONT, zatim u rimejku Miliusovog RED DAWNa koji je režirao Dan Bradley i u ranije pominjanim naslovima, od svih dalekoistočnih ratišta na kojima je Amerika bila prisutna, najčešće Severna Koreja prepoznaje kao protivnik koji bi mogao doći u SAD da uzvrati, ili barem pokuša da sprovede neki perfidni plan te vrste, čak i danas kada je ova zemlja u dubokoj krizi. Štaviše, John Milius je član jednog vojnopolitičkog think tanka koji je osmislio scenario kako bi Severna Koreja zapravo mogla da napadne SAD.
U južnokorejskom filmu, Sever je prikazan sa dosta takta. Tamošnji autori vrlo pažljivo razdvajaju narod od predstavnika vlasti i u principu, ton prema Severnjacima uglavnom nije uvredljiv. Skoro da kao sa prikazima Rusa u filmovima o James Bondu, reditelji sa Juga svoje zaplete sa severnjačkim antagonistima baziraju na pojavi ekstremista ili izdvojenih zločinaca. Renesansu južnokorejskog repertoarskog filma koji ne zaostaje previše za američkim poveo je film SWIRI 1999. godine i navodno Kim Jong Il je zahtevao od svojih agenata da mu ga prikažu a potom je nadahnut njime naredio da se izvrše dodatna ulaganja u lokalnu kinematografiju. Na temu odnosa Severa i Juga kao zanimljivi predstavnici izdvajaju se još SILMIDO Woo Suk Kanga o jedinici južnokorejskih otpadnika uvežbavanih da ubiju Kim Il Sunga koji su se potom okrenuli protiv vlastite države, zatim prošlogodišnji akcioni blokbaster THE SECRET REUNION Hun Janga, CROSSING Tae-gyun Kima i POONGSAN Kim Ki Dukovog učenika Juhn Jaihonga. Kim Jong Ilov otac Kim Il Sung se na kratko pojavljuje kao lik u ratnom spektaklu THE FRONT LINE već pomenutog Hun Janga.
Kim Il Sung je kao scenarista potpisao film THE FLOWER GIRL u kome se govorilo o japanskoj okupaciji Koreje a Kim jong Il je kao ko-scenarista i producent učestvovao u radu na filmu THE SCHOOLGIRL'S DIARY, jednom od povratničkih severnokorejskih filmova iz 2007. godine. Kim Jong Il je imao značajnu kreativnu ulogu u nastanku filma PULGASARI, monster movieja koji je režirao oteti reditelj Shin Sang Ok i ovaj pokušaj da se spoje Juche ideja i bioskopski spektakl sa širokom ciljnom grupom možemo smatrati njegovim ličnim STAR WARSom, filmom sa kojim je mislio da kroz komunikativan pristup popularizuje svoje viđenje ekonomskih i društvenih odnosa.
Severna Koreja je naravno tema brojnih dokumentarnih filmova od kojih je najzanimljiviji THE GAME OF THEIR LIVES, britanski rad o severnokorejskoj fudbalskoj reprezentaciji koja je napravila senzaciju na Svetskom prvenstvu 1966. godine.
Naslednik Kim Jong Un, po navodima malobrojnih izvora, naročito voli radove belgijskog sineaste Jean Claude Van Dammea, dakle bliža mu je estetika evropskog filma što ne treba da čudi jer je školovan u Evropi, u Švajcarskoj.
Kim Jong Un je inače još pre dolaska na vlast uspeo da se pojavi u igri HOMEFRONT kao vođa obnovljene i ujedinjene Koreje koja okupira Ameriku 2027. godine. Kad je o igrama reč, arhitektura Pjongjanga se najbolje može upoznati kroz igranje MERCENARIES: PLAYGROUND OF DESTRUCTION.

MANDŽURIJSKI KANDIDATI

Na drugom izdanju VRAČARSKOG KINO OKA prikazan je THE MANCHURIAN CANDIDATE Johna Frankenheimera a posle filma je usledila diskusija u kojoj je Jelena Đurović tumačila film sa Dejanom Zečevićem i vojnopolitičkim komentatorom Aleksandrom Radićem.

LOCK-OUT

Prošle jeseni u Srbiji je sniman film koji se tada zvao LOCK-OUT Jamesa Methera i Stephen St. Legera, u produkciji Luc Bessona. Glevnu ulogu igra Guy Pearce a sa njim se još pojavljuju i Peter Stormare, Maggie Grace i naš drug Jacky Ido. Film izlazi u Francuskoj krajem februara a u poslednje vreme javlja se i pod alternativnim naslovom MAXIMUM SECURITY. Trejler dosta obećava!

MS One - Maximum Security

Pojavio se prvi zvanični poster za novi film Mela Gibsona HOW I SPENT MY SUMMER VACATION i na njemu je ispisana najava za leto 2012. godine.

A evo i humorističkog videa povodom sa izvrsnim guruom savremene komedije Garry Shandlingom i Jamie Foxxom u kome se Mel vratio u javnost.

The Brain Storm with Mel Gibson, Jamie Foxx & Garry Shandling from Mel Gibson

OLIVERA MARKOVIĆ@SCENA

Izašao je novi broj časopisa SCENA i u njemu Dimitrijev IN MEMORIAM Oliveri Marković, jednoj od najznačajnijih glumica u istoriji našeg filma. U ovom tekstu dat je širi pregled njenog doprinosa našoj kinematografiji, pozorištu i razvoju glume. Časopis se može SKINUTI ODAVDE a IN MEMORIAM je na 137. strani.

MILAN NIKOLIĆ pionir jugoslovenskog krimića

Nenad Polimac je napisao izvanredan i vrlo informativan tekst o Milanu Nikoliću, poznatom priscu kriminalističkih romana iz perioda kada su knjige bile masovno čitane i igrale značajnu ulogu u životu čak i među ljudima kojima pisana reč nije previše bliska. U jednom periodu, Nikolić je imao značajan upliv i u jugoslovensku kinematografiju gde su mu neka dela adaptirana a za neke filmove je i sam pisao scenarije. Uživajte u tekstu koji je danas objavljen u magazinu Jutarnjeg lista.

Visoki došljak postavio je poslednje pitanje: „A ko je zapravo taj čovek s lulom?“.

Miki je u nedoumici slegnuo ramenima, a zatim je preveo pitanje na francuski. Čovek s lulom se tada predstavio: „Megre, Žil Megre, komesar francuske policije iz Pariza. Nalazim se ovde sa svojom suprugom na odmoru“.

Ovo nije ulomak iz nekog romana Georgesa Simenona u srpskom prijevodu, s legendarnim Maigretom kao protagonistom, nego autentično domaće štivo. Njegov je autor Milan Nikolić, to je pasus iz treće mu po redu objavljene knjige „Obračun na obali“ iz 1958. godine, u kojoj piščev junak novinar Miki (figurirao je kao protagonist i u Nikolićevu prvijencu „Prsten s ružom“) surađuje na razrješavanju slučaja ubojstva na dubrovačkoj rivijeri sa samozatajnim Maigretom. Dosjetka da se u vlastito dramsko tkivo preuzme jedan od najpoznatijih likova iz svjetske kriminalističke književnosti poprilično je radikalna za to razdoblje, pogotovo kad joj pribjegava netko tko u nas krči potpuno neutabanu stazu, a Milan Nikolić bio je upravo u takvoj situaciji. Godine 1956. – dotadašnji novinar amater, službenik i još koješta (o čemu kasnije), s prebivalištem u Virovitici, produžio je na savjet svog prvog neslužbenog recenzenta jednu kriminalističku pripovijetku u pravi roman i tako je nastao „Prsten s ružom“, koji je 1957. objavila sarajevska „Džepna knjiga“, tih godina uz beogradsku „Zelenu biblioteku“ najvažnija edicija za tu vrstu literature. Nikolić je rukopis poslao pod pseudonimom „Malin“, no Mesud Branković, urednik „Džepne knjige“ odmah je shvatio kakvu bi dragocjenost predstavljao pravi domaći autor krimića (tu zgodu prepričava novinar Abid Budimlić u VUS-u 1960.), pa je debitanta potpisao njegovim pravim imenom. Nevjerojatno produktivan (spomenute 1960. izdano mu je čak šest romana), Nikolić se u razmjerno kratkom roku prometnuo u pravu književnu zvijezdu u čitavoj Jugoslaviji. Objavljivali su ga posvuda (jedino u Zagrebu nikad nije našao izdavača), pisao je scenarije za film i televiziju, gostovao na književnim večerima, o njemu su članke objavljivale najtiražnije novine, a Budimlić je već tada prenio procjenu da su mu dotadašnja izdanja imala nakladu od pola milijuna primjeraka, što nije nemoguće, znajući kolika je potražnja bila za krimićima koji su se prodavali po vrlo niskoj cijeni. Nikolić je držao do sebe i navodio je da su mu uzori Simenon, Agatha Christie i Mickey Spillane : s potonjim je dijelio sklonost prema naraciji u prvom licu, a s prvima dvoma je čak pokušao i kontaktirati. Autorica Poirota i gđice Marple poslala mu je ljubazno pismo ohrabrenja da ustraje u svojoj karijeri pisca detektivskih romana, no Simenonova supruga (koja je vodila prepisku svog muža) upozorila ga je da tvorcu Maigreta krimići predstavljaju tek manji dio vrlo bogatog opusa (također je znao, kao i Nikolić, objaviti šest naslova godišnje) i da je daljnja komunikacija suvišna. Je li Nikolić, kao što je posvuda izjavljivao, uistinu od nje dobio prava da koristi lik Maigreta u „Obračunu na obali“, ostaje dvojbeno: jugoslavensko tržište tada je malo koga zanimalo, a problemi bi mogli nastupiti tek pri eventualnim prijevodima na strane jezike, što našem piscu nikad nije uspjelo.

Danas je Nikolić najbolje čuvana tajna novije hrvatske književnosti. O njemu se, istina, vode polemike na internetskim forumima, no to su malobrojni poklonici krimića koji njegova stara izdanja kupuju na „buvljacima“, a gotovo nitko u medijima dosad nije posvetio pažnju činjenici da je zagrebačka izdavačka kuća Vedis, specijalizirana za ponovna izdanja strip albuma, objavila već treću Nikolićevu knjigu, „Kristalna pepeljara“, ali u „ijekaviziranoj“ verziji: originali su pisani na „ekavici“, što je navodno bio zahtjev sarajevskih i beogradskih izdavača, međutim, o tome postoje dvojbe, jer je Nikolić – koji je srednju školu pohađao u Beogradu i poratno razdoblje proveo u jugoslavenskim obavještajnim službama – svoju osobnu korespondenciju također vodio na „ekavici“. Dosad je najdragocjeniji uvod u njegov bogati opus (32 romana, 4 filmska scenariju i 4 televizijska) dao dr. Vinko Brešić u „Virovitičkom zborniku“ iz 1986., a on čuva i mnoštvo Nikolićevih neobjavljenih rukopisa. Nikolić je, međutim, zavrijedio pravu biografiju: koliko je to bio zanimljiv pisac možete se uvjeriti pročitate li „Četiri pokojna šerifa“, koja je 1967. objavila Džepna knjiga, a 2008. Vedis, fascinantan krimić u kojem piščev česti protagonist, inspektor Malin (nesuđeni pseudonim za prvijenac „Prsten s ružom“ naposljetku je ipak nečemu poslužio) istražuje ubojstvo u zagrebačkom Tuškancu, nedaleko nekadašnjeg kina Sloboda. Ponajprije, intrigantan je rasplet u kojem se pokaže da se leševi nižu u romanu zbog osvete za stari zločin, ubojstvo poštenog folksdojčera lažno pripisano novim partizanskim vlastima, a drugo, iznimno je intrigantna atmosfera romana u kojem promiču frustrirani likovi promašenih karijera i života. Pisac odlično vodi zaplet, koji podsjeća na onaj iz romana Eda McBainea, tj. Evana Huntera, „Deset ili manje“, međutim, ovo je potpuno originalna prerada. Za izvedbu slagalice u čije rješenje čitatelj treba proniknuti uvijek je imao dara, i pokazivao popriličnu inventivnost u njezinu postavljanju, no kasniji mu radovi otkrivaju sve sigurniji, čvršći stil i slojevitije profilirane karaktere. Već je to dostatan povod za ozbiljnu biografiju, no njegov životopis bio bi odličan predložak i za igrani film.

Nikolić je rođen u Osijeku 1924., gdje je u to vrijeme službovao njegov otac Franjo, visoki oficir vojske Kraljevine Jugoslavije, inače iz virovitičke obitelji, dok mu je majka Ana bila podrijetlom iz Iloka. U Osijeku je pohađao osnovnu školu, gimnaziju je završio u Beogradu, a Virovitičane je iznenadio kada je upisao visoku vojnu školu u Bugarskoj i paradirao gradom s dvojicom svojih prijatelja u prekrasnoj uniformi. Školu, dakako, nije završio, priključio se partizanskom pokretu, no tu počinju nedoumice. Franjo Nikolić slovio je kao „petokolonaš“, jer je, iako pukovnik kraljevske vojske, održavao veze s Nijemcima, a 10. travnja, kao načelnik glavnog štaba Prve grupe Armija, otišao je u Zagreb, povezao se sa Slavkom Kvaternikom i pomogao neutralizirati ostatke vlastitih jedinica. U NDH je zadržao visoki čin, koristili su ga pri povjerljivim misijama, a 1945., po dolasku partizana na vlast, je strijeljan. Kako je, međutim, njegov sin poslije završio u OZNA-i i KOS-u, i to u razdoblju kada se u takvim organizacijama itekako pazilo na obiteljski pedigre, dosad je nerazjašnjena zagonetka.

Nikolić mlađi je u KOS-u djelovao u tzv. Zoni B, oko Istre i Trsta, a njegove kasnije knjige (Brešić u svojoj „Knjizi o Virovitici“ spominje među Nikolićevim neobjavljenim radovima i autobiografski roman „Bio sam strani špijun“ iz 1957.) vrve situacijama i lokacijama na koje je nailazio tih godina. Po svoj prilici nije dugo izdržao u ulozi špijuna, jer je pokušao pobjeći u Italiju, a majka ga je jednom prigodom navodno spasila smjestivši ga na psihijatriju u Zagrebu. Virovitički prijatelji, poput Saše Bjelousova, kasnije jednog od šefova Televizije Zagreb, prisjećaju se da bi on satima znao pričati o svojim pustolovinama, a anegdote – koliko god ponekad nevjerojatne – kao da su bile obavijene

ugođajem iz „Trećeg čovjeka“. Do 1950. živio je u Opatiji, gdje se također često odigravala radnja njegovih romana, a njegova stalna družica tih godina bila je Talijanka.

Već tada je bio dominantan u društvima, visok, elegantan, znalac stranih jezika, odličan plesač, ljubimac žena. Neko je vrijeme pokušavao u Zagrebu studirati pravo, jedna od privremenih adresa bila mu je i majčin Ilok, da bi se zatim skrasio u Virovitici. Tamo se oženio, a supruga Ljubica poklonila mu je prsten s ugraviranom ružom, što će poslije iskoristiti za naslov svoga prvijenca. Ona, bankovna činovnica, koja se ponekad znala požaliti kako joj je suprug „težak čovjek“, postala mu je i neka vrsta daktilografa: Nikolić joj je, naime, diktirao svoje romane u pisaću mašinu, ponekad iz rukopisa, a ponekad i „iz glave“, jer je imao tako dobru koncentraciju da je smišljao razvoj dramske situacije u danom trenutku .

Kada je počeo redovno objavljivati, Nikolić je počeo živjeti od svog poziva. Kakvi su bili honorari? Vjerojatno solidni za prosječne jugoslavenske uvjete, ali ne i senzacionalni, budući da Džepna knjiga, Zelena biblioteka i poslije Duga – bez obzira što su kao poduzeća dobro zarađivali – nisu previše trošili na otkup autorskih prava. Jugoslavija je bila suviše maleno tržište da bi Nikolić imao agenta, pa se služio jedinim oprobanim sredstvima, slanjem rukopisa na adrese izdavača, filmskih i televizijskih kuća. Nije bilo osobito ugodno čekati mjesecima na bilo kakav odgovor (nije pomagalo ni što su u tim poduzećima radili dobri znanci), ali za to vrijeme su nastajala nova djela. Javljao se i na natječaje, pa je tako dobio prvu nagradu izdavačkog poduzeća Duga za rukopis „Pošalji čovjeka u pola dva“, no tom prigodom otkupljena su još dva teksta koja im je poslao.

Posebnu sreću imao je s romanom „Špijun X-25 javlja“, objavljenim 1958. u Džepnoj knjizi, koji je poslije preveden na slovenski (i zatim još jednom izdan u Sarajevu): zbog njega ga je kontaktirao ljubljanski Viba film, koji je producirao film u režiji uglednog češkog imigranta Františeka Čapa (njegove komedije „Vesna“ i „Ne čakaj na maj“ bile su megahitovi u jugoslavenskim kinima), a Nikolić je na filmu figurirao kao koscenarist. Radnja se događa u NDH, a beogradski glumac Dušan Janjićijević vješto je utjelovio finog zagrebačkog studenta koji se zbog dobrog poznavanja njemačkog jezika zapošljava u nacističkoj komandi i neprestano dostavlja podatke partizanima. Nešto od Nikolićevih dogodovština dok se bavio tom delikatnom profesijom zasigurno je utkano u fabulu. Prvi pravi špijunski film tadašnje jugoslavenske kinematografije prodan je u gotovo čitav svijet i probio barijere koje Nikolićevi romani nikako nisu uspijevali. Napisao je originalni scenarij za film detekcije Janeta Kavčića „Minuta za ubojstvo“ (Vanja Drach igra povratnika iz Austrije, čiju smrt u noćnom klubu treba razriješiti) i opet surađivao s Čapom u glazbenoj komediji „Srest ćemo se večeras“, u kojoj je prvi put radikalno odlutao u drugi žanr. S istim je redateljem – kako navodi Brešić – pripremao i scenarij o Ivanu Goranu Kovačiću, međutim, Čap je tada već predstavljao reprezentanta prezrene „komercijalne“ struje, koju je trebalo izbaciti iz kinematografije u korist nadolazećih prvaka autorskog filma. Nikolić se vratio pisanju i sve do sredine šezdesetih održavao dotadašnju reputaciju.

Tada se u jednom pismu na njemačkom – kako citira Brešić – požalio da je „u posljednje vrijeme, neposredno uzrokovano reformom u jugoslavenskoj privredi, došlo do znatnih promjena u jugoslavenskoj filmskoj industriji, isto kao i u izdavačkoj djelatnosti. Dolazi do svestranih reorganizacija i slično, što je mene osobno prilično pogodilo, jer žanr kojim se bavim prestaje kotirati kao nekada. Drugim riječima, ostajem bez zarade“. Nikolić nije razumijevao što se zapravo događa, međutim, tih je godina započela snažna liberalizacija koja je ostavila traga u čitavoj kulturi. Jedno je bilo pisati krimiće u razdoblju kad se malo tko time bavio i kada se dosta pažljivo selektiralo što će se prevoditi, no sada je nadrla poplava svega i svačega. Ne samo knjižare, nego su i novinski kiosci bili zapljusnuti gomilom novih izdanja, dok se u je kinima igralo gotovo dvostruko više stranih filmova nego prethodnih godina. Kulturna elita je zapomagala da je Jugoslaviju preplavio šund, na takva situacija nije baš pogodovala Nikoliću: njegovi krimići odjednom više nisu imali prođu, jer je konkurencija postala nesmiljena, pa je počeo pisati vesterne pod pseudonimom Milton S. Nikols. Dakako, ni honorari više nisu bili tako visoki za takvu vrstu posla.

Njegovu snažnu konstituciju počeo je nagrizati i alkohol. Književnik Branislav Glumac odao mu je posvetu u knjizi u stihovima „145 sjećanja na ljude“: „moram koju o milanu. zbog besmrtnih mladalačkih terevenki. i zbog zajedničke virovitice. prvi pisac krimića u nas. prvi do samouništenja u potrošnji vinjaka i konjaka. do crijeva u duhanima. izgledom pljunuti slavni detektiv rip kirbi. iskljucaše ga neodoljive bakanalske ptice“. Upoznao se s njim s 1956. na 1957. godinu i tom su prigodom u hotelu Slavonija ispraznili bezbroj čašica žestice. Sa slikarom Tomislavom Boršom bili su nerazdvojni, a - po Glumcu – Nikolić je razvio i poseban način boemskog života. Volio bi izazivati građansku sredinu, hodati bos i dolaziti u hotele neprikladno odjeven.

Saša Bjelousov ima o tome drukčiji sud. On zna Nikolića još iz razdoblja dok je taj plijenio šarmom i poznavanjem građanske etikete, pa je bio zgrožen kada ga je potkraj njegova života (umro je u rujnu 1970., s 46 godina) vidio u Virovitici tijekom zime: hodao je bos u nekakvom kaputiću, u hlačama koje su jedva dosezale do koljena i u sandalama: po svemu je odavao propalog čovjeka. Tada je već isključivo živio od prihoda supruge Ljubice, jer njegovi vesterni jedva da su pokrivali najnužnije režije. Od prijašnje zarade nije sačuvao ništa: uvijek je suviše galantno trošio, ne samo na sebe nego i na ljude koji su bili u njegovom društvu.

Nikolića u starijim danima možete vidjeti u ekranizaciji njegova romana „Pošalji čovjeka u pola dva“, modernističkom crno-bijelom krimiću u produkciji Kino kluba Beograd iz 1967. godine, za koji je napisao i scenarij s glavnim glumcem Dušanom Janjićijevićem, zvijezdom filma „X-25 javlja“: krupan muškarac s naočalama u ljetnoj košulji kratkih rukava koji se teško kreće jedva da sliči onom vitkom, pristalom piscu koji je osvajao publiku na književnim večerima. Umro je tri godine kasnije, iznuren alkoholom, po nekim verzijama na podu gostionice u kojoj se zapio, po drugima – u vlastitom domu u Gundulićevoj 11, uz suprugu Ljubicu.

STARI KADAR O PREDSEDNIKOVIM LJUDIMA

U okviru serije projekcija i tribina Vračarsko Kino Oko, svojevrsnom živom rimejku čuvene emisije Dragana Babića KINO OKO, prikazan je film ALL THE PRESIDENT'S MEN Alana J. Pakule a sa moderatorkom Jelenom Đurović o filmu su govorili spoljnopolitički komentataor Politike Boško Jakšić i Dimitrije. Uživajte u snimku ovog brejnstorminga.